Zeybek Nedir? Zeybek Oyunu Tarihi ve Türleri

Ağır adımları ve heybetli duruş sergilenen koreografileriyle Zeybek oyunu oldukça ilgi çekici bir halk oyunudur. Zeybek nedir merak edenler, zeybek tarihi hakkında bilgi sahibi olmak isteyenler için Zeybek tarihçesine bir göz atalım.

Zeybek oyunu ilginizi çekiyor ve Zeybek nasıl ortaya çıktı merak mı ediyorsunuz? O halde Zeybek dansı nedir, Zeybek tarihçesi hakkında temel bilgilere sahip olmak için yazımızı okumaya devam edin…

Zeybek Nedir?

Zeybek tek bir kişi ya da bir grup halk oyunu dansçısının çember şeklinde dizilerek sergilediği, yöresel kıyafetlere ve ezgilere sahip, hikayesi olan bir halk oyunudur. Zeybek, halkını düşmanlardan ve kötülüklerden koruyan kahramanı temsil eder. Dolayısıyla Zeybek nedir sorusunun cevabı olarak mert, yiğit, cesur ve halkını koruyan bir efe verilebilir. 

Zeybek oyunu ise efeliğin bir göstergesidir. Zeybek dansçısı kollarını iki yana açarak heybetli ve müziğin ritmine uygun adım atar. Yere diz vuruşlar, dönüşler ve figürleri ile Zeybek oyunu sergilenmiş olur. Büyük adımlar atarak ağır ağır hareket eden Zeybek, koreografinin belirli yerlerinde yere eğilerek bir dizi ile yere dokunur, bu figür Zeybek’in en sık tekrar edilen hareketlerinden biridir. 

Zeybek Tarihi ve Ortaya Çıkışı

Zeybek nerenin oyunu merak edenler için yanıtlayalım. Zeybek, Batı Anaolu yöresinde oynanan ve çeşitli türleri olan bir halk oyunudur. Dansa ismini, kıyafetlerini ve figürlerinin heybetini veren Zeybeklerin ilk olarak 16. Yüzyılda Ege kıyılarında yaşadıkları bilinmektedir. 

Her halk oyunu gibi Zeybek de içinde geliştiği toplumun geçmiş yaşantılarından ve hikayelerinden izler taşımaktadır. Zeybek oyunu içinde geçen her figür ve haykırışın farklı anlamları vardır. Zeybek kültürü nedri, Zeybek nasıl ortaya çıkmıştır biraz daha yakından bakalım…

Osmanlı döneminde, imparatorluğun idari, ekonomik ve sosyal açıdan bir çöküş devrine girmesiyle Zeybekler ilk olarak küçük direniş oluşumları olarak kendilerini göstermişlerdir. Zeybek, günümüzde kullandığımız “Zeybek” kelimesi ile değil aslında koruyucu anlamına gelen “Sağbek” kelimesinden evrilmiştir. Sağbekler, toplumda düzen bozuldukça himayesi altına aldıkları toplumu korumayı amaçlamışlar ve çete tipinde devletin adaletsizliklerine, sosyal yaşamdaki dengesizliklere karşı gelmişlerdir. 

Zeybekler ilk başta iki grup halinde toplumun iki farklı ucunda konumlanmışlardır. İlk grup hırsızlık gibi topluma zarar verici çeteler olurken, ikinci grup tam tersine halkı koruyarak Milli Mücadele döneminde düşman işgaline halk ile birlikte karşı koymuşlardır. Milli Mücadele döneminin ardından halk tarafından kabul gören Zeybekler bir kahraman olarak ilan edilmişlerdir. 

Daha sonra Zeybek dansı ortaya çıkmıştır. Bu dans ilk etapta yalınzca erkekler tarafından sergilenen bir dans iken, 1910’lu yıllarda beden eğitimi öğretmeni Selim Sırrı Tarcan’ın Zeybek figürlerini ve koreografisini yeniden düzenleyerek kadınları da dahil etmesi ile herkesin oynayabildiği bir halk oyunu haline gelmiştir. Kadın ve erkeğin beraber oynadığı Zeybek türünde “Sarı Zeybek” türküsü seçilmiştir. 

Zeybek dansının bu tarzı, Tarcan’ın okullarda kız ve erkek öğrencilere öğretmesiyle yaygınlaşmış; 1925 yılında ilk defa Mustafa Kemal Atatürk huzurunda kız öğrencisiyle beraber bu oyunu sergilemiştir. Hem Zeyeklerin heybetini milli bir halk oyunuyla taçlandırmak hem de kadın ve erkek dansçıların bir arada oynadığı bu yeni Zeybek dansının modernleşme sürecine sağladığı faydalar için Mustafa Kemal Atatürk, bu dansın yaygınlaştırılmasını istemiş ve Zeybek oyunu Ege’den tüm Türkiye’ye yayılmıştır. 

Günümüzde halen hem erkeklerin bir arada oynadığı hem de kadın ve erkek Zeybek dansçılarının birlikte sergilediği bir halk oyunu olarak oynanmaktadır.

Zeybek Türleri

Genel itibariyle Zeybek kıyafeti giyilerek ve Zeybek müzikleri açılarak oynanan danslar Zeybek oyunu olarak adlandırılır. Ancak Ege’de bazı yörelerin kendine has Zeybek figürleri ve oynayış biçimleri olduğundan Zeybek de kendi içinde gruplara ayrılmaktadır. 

• Ağır Zeybek – Aydın Zeybeği
• Kaşıklı Zeybek
• Teke Zeybeği – Kıvrak Zeybek
• Kırık Zeybek 
• Toplu Güvende
• Harmandalı
• Kerimoğlu
• Abdal Zeybeği – Kıbrıs 

Her bir Zeybek türünün farklı müzikleri vardır, farklı türkülerle oynanabilir ya da Zeybek müziklerinin makamlarında farklılıklar görülebilir. Ancak yukarıda bahsettiğimiz Zeybek danslarının her biri ana hatları itibariyle aynıdır.